Przedawnienie kary umownej – czyli jak i kiedy przedawnia się roszczenie o zapłatę kary umownej?

Kara umowna, jak każde roszczenie, przedawnia się. Skutkiem przedawnienia jest to, że ten kto powinien zapłacić karę umowną – może uchylić się od tego. Ale dopiero po upływie konkretnego terminu. Z tego wpisu dowiesz się po upływie jakiego czasu dłużnik (czyli ten, kto powinien zapłacić karę umowną) może się od zapłaty kary umownej uchylić. Albo – patrząc od strony wierzyciela – po upływie jakiego terminu nie ma on już możliwości dochodzenia zapłaty kary umownej na drodze sądowej.

1. Przedawnienie kary umownej – czyli kiedy o terminie decyduje rodzaj umowy?

W przepisach nie ma jednego wspólnego terminu, jaki należy stosować dla przedawnienia kary umownej. Istnieje natomiast przeważający pogląd, zgodnie z którym roszczenie o zapłatę kary umownej przedawnia się w takim samym terminie, jak roszczenie główne dla danej umowy. Co to znaczy?

To znaczy, że jeżeli strony zastrzegły karę umowną za jakieś niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy lub pewnej jej części, to termin na przedawnienie kary umownej jest taki sam jak przedawnienie roszczeń dla tej umowy.

Czyli – jeśli strony zawarły np. umowę o dzieło, w której przewidziały karę umowną np. za :

to przedawnienie kary umownej za ww. przewinienia będzie w tym samym terminie, w jakim przedawnia się roszczenie główne dla tej konkretnej umowy o dzieło. 

Czyli w jakim terminie?

Spójrzmy na przepisy dotyczące roszczeń z umowy o dzieło, zgodnie z którymi:

Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane. 

Zatem roszczenia o zapłatę kary umownej z ww. przyczyn przedawniają się w terminie dwóch lat. 

Jest tak dlatego, że kara umowna jest tzw. świadczeniem ubocznym. Oznacza to, że dzieli losy zobowiązania głównego. W przypadku powyższego przykładu – losy umowy o dzieło.

A co jeśli umowa ma charakter mieszany, czyli np. łączy świadczenia charakterystyczne dla umowy zlecenia i umowy o dzieło?

W takim wypadku należy stosować termin przedawnienia właściwy dla odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania tego świadczenia, z którym została powiązana kara umowna.

Trzeba zatem zawsze sprawdzić w jakim terminie przedawniają się roszczenia odszkodowawcze dla danej umowy, która zabezpieczona jest karą umowną. Ten termin będzie właściwym terminem przedawnienia także dla kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania albo nienależytego wykonania obowiązków należących do istoty danej umowy.

Dowiedz się również która z kar umownych jest najbardziej dotkliwa?

2. Przedawnienie kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia albo wypowiedzenia, a rodzaj umowy.

Trzeba jednak pamiętać, że nie zawsze karę umowną przewiduje się za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania będącego istotą danej umowy. Może być bowiem tak, że karę umowną strony przewidują za konkretne zdarzenia takie jak odstąpienie od umowy albo jej wypowiedzenie, z przyczyn obciążających drugą stronę. Nie ulega wątpliwości, że w obrocie powszechnie zastrzega się kary umowne za takie zdarzenia. I, mimo że kara wynika wtedy z umowy, od której odstąpiono, to jest ona nadal uznawana za zastrzeżoną skutecznie.

Jak w takim wypadku liczyć przedawnienie kary umownej? 

Większość poglądów wskazuje, że tego rodzaju roszczenie „odrywa się” od umowy, z której wynika. Oznacza to, że w takim wypadku przedawnienie kary umownej nie podlega przepisom właściwym dla danej umowy (jak w pierwszym przypadku). Wtedy rządzi się regułami ogólnymi. Takie zapatrywanie, choć jest nieco  kategoryczne, to poparte w orzecznictwie. Sąd Najwyższy w sprawie IV CSK 178/06 przyjął, że 

Roszczenie o zapłatę kary umownej zastrzeżonej na wypadek wypowiedzenia umowy o dzieło zawartej na czas oznaczony nie jest roszczeniem wynikającym z umowy o dzieło w rozumieniu art. 646 KC.

Wynika to z faktu, iż postanowienie, że „kara umowna na wypadek odstąpienia/wypowiedzenia wynosi 70 000 zł” ma charakter represyjny i nie jest ściśle związane tylko z umową o dzieło. Takiego postanowienia nie można także postrzegać jako źródło zobowiązań “wynikających z umowy o dzieło“. Zwróć proszę uwagę, że tego typu kara umowna nie dotyczy:

które są właściwe, typowe, charakterystyczne dla umowy o dzieło. Nie wykonanie tych obowiązków następuje dopiero w związku z oddaniem lub brakiem oddania dzieła.

Sprawdź również jakie zasady dotyczące kary umownej warto znać przed jej naliczeniem.

Obejrzyj nagranie mini-szkolenia z cyklu O umowach w dwóch słowach:

W jakim terminie przedawnia się roszczenie o zapłatę kary umownej?

3. Przedawnienie kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia – dwojaki charakter. 

Taki rodzaj kary umownej (za odstąpienie/wcześniejsze wypowiedzenie) może być elementem każdej innej umowy okresowej, której rozwiązanie, poprzez wcześniejsze wypowiedzenie/odstąpienie skutkuje powstaniem szkody. Roszczenie wynikające z tak zastrzeżonej kary umownej staje się wymagalne z chwilą wystąpienia umówionego zdarzenia. Zdarzenie zaś to (wypowiedzenie/odstąpienie) nie zawsze należy do zdarzeń objętych odpowiedzialnością typową dla tej danej umowy. Zdarzenie to nie pozostaje w żadnym związku z kwestią spełnienia świadczenia będącego przedmiotem umowy tego rodzaju. Dlatego takie  zastrzeżenie “odrywa się” od rodzaju umowy. I dlatego przedawnienie roszczeń z tego rodzaju kary umownej nie podlega przepisom szczególnym dla danej umowy. Taki rodzaj kary umownej  “rządzi się “regułami ogólnymi (art. 118 k.c.). Czyli przedawnienie wynosi 3 lata – jeśli roszczenie o zapłatę tego rodzaju kary umownej jest związane z działalnością gospodarczą. Jeśli zaś nie – to wynosi  6 lat.

Dowiedz się również jaka jest różnica między zaliczką, a zadatkiem.

4. Kara umowna za odstąpienie od umowy.

Jednak zdarzają się sytuacje, w których kara umowna za odstąpienie od umowy jest typowym roszczeniem charakterystycznym dla danej umowy. Jest tak w przypadku umowy sprzedaży. Roszczenia z umowy sprzedaży przedawniają się w terminie lat dwóch. Jednym z uprawnień związanych z niewykonaniem, nienależytym wykonaniem umowy sprzedaży jest prawo do odstąpienia. Jeśli więc za takie odstąpienie zostanie zastrzeżona kara umowna, to ten rodzaj kary “nie odrywa się” od umowy sprzedaży. A to oznacza, że termin przedawnienia dla tego rodzaju kary będzie taki sam jak dla pozostałych roszczeń z umowy sprzedaży. Wynosić będzie dwa lata.

Przeczytaj także dlaczego warto zastrzec zadatek w umowie.

5. Przedawnienie kary umownej – najpierw ustal co kara zabezpiecza.

Jak widzisz, dla ustalenia terminu przedawnienia roszczenia z tytułu kary umownej fundamentalne znaczenie ma ustalenie przedmiotu, który zabezpiecza ta kara. Taki rodzaj kary umownej  może mieć charakter dwojaki.

Tylko to drugie zastrzeżenie umowne nie może być postrzegane jako źródło roszczeń „z danej umowy”. W konsekwencji przepisy o danej umowie nie kształtują również terminu przedawnienia kary umownej zastrzeżonej za zdarzenia typowe, charakterystyczne dla danej umowy. Kara umowna za okoliczności charakterystyczne dla danej umowy przedawniać się będzie jak roszczenia z danej umowy. Jeśli zaś kara umowna jest zastrzeżona za inne zdarzenia, nie związane ściśle z przedmiotem danej umowy – to jest to sytuacja “odrywania się” tego roszczenia. Terminy przedawnienia  w takim wypadku będą liczone na zasadach ogólnych (3, 6 lat).

Zobacz również kiedy zadatek podlega zwrotowi.

6. Początek biegu terminu przedawnienia kary umownej.

Ok, skoro już wiadomo jak ustalić i gdzie szukać terminów przedawnienia kary umownej, to ustalmy początek biegu przedawnienia. Czyli dnia, od którego zaczynamy liczyć termin przedawnienia. 

Po pierwsze wymagalność roszczenia nie jest zdefiniowana. Przyjmuje się jednak, że roszczenie staje się wymagalne od dnia, w którym:

Początek wymagalności nie daje się ująć w ogólną regułę, ponieważ dla każdej umowy będzie on różnicowany i będzie wynikał z jej charakteru, jej treści lub właściwości.

Otóż po pierwsze, trzeba odróżnić dwie sytuacje. Pierwsza to ta, w której strony w umowie ustaliły termin zapłaty kary umownej. Druga zaś to taka, w której tego nie zrobiły. 

W tym pierwszym wypadku – bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę kary umownej rozpoczyna się we wskazanym przez strony dniu wymagalności. Taka sytuacja zdarza się dość rzadko.

7. Działaj w najwcześniej możliwym terminie.

Co zatem w razie braku ustaleń co do terminu zapłaty kary umownej? Otóż wtedy bieg przedawnienia kary umownej rozpoczyna się w dniu, w którym roszczenie to stałoby się wymagalne, gdyby wierzyciel dokonał wezwania w najwcześniej możliwym terminie. 

Co to oznacza? 

Otóż spójrzmy na przykład. Karę umowną nalicza się za pośrednictwem tzw. noty obciążeniowej. Kiedy najwcześniej można ją wystawić? Najwcześniej po bezskutecznym  upływie terminu na wykonanie tego, co zabezpieczała kara umowna. Czyli jeśli kara umowna jest zastrzeżona na wypadek braku zwrotu np. rzeczy w określonym terminie, to możliwość dochodzenia kary umownej zaczyna się od następnego dnia. To samo dotyczyć będzie np. terminowego usunięcia wady. Roszczenie o karę umowną z tego powodu staje się wymagalne w pierwszym dniu po upływie terminu do usunięcia wady.

Wystawienie więc noty jest niejako czynnością “wtórną”. Roszczenie powstaje z momentem ewentualnego bezskutecznego upływu terminu, a nie z wystawieniem przedmiotowej noty.

Jak widzisz  rozpoczęcie biegu przedawnienia roszczenia o karę umowną nie jest uzależnione od tego, czy:

Jeśli tak by było, to de facto wierzyciel jednostronnie mógłby decydować o początku biegu przedawnienia. A to byłoby sprzeczna z zasadą, zgodnie z którą:

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.

Dobrze termin, od którego rozpoczyna się bieg przedawnienia zapłaty kary umownej obrazuje orzeczenie orzeczenie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna, z dnia 30 czerwca 2011 r., w sprawie III CSK 282/10, w którym ww. Sąd stwierdził:

Roszczenie wynikające z zobowiązania bezterminowego, obejmującego zapłatę kary umownej, staje się wymagalne w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie.

Oraz inne Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., w sprawie I CSK 249/18, w którym Sąd stwierdził:

Zobowiązanie do zapłaty kary umownej jest zobowiązaniem bezterminowym, które staje się wymagalne dopiero niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania, co odnoszone jest także do kary umownej za opóźnienie w spełnieniu świadczenia.

Warto więc żądanie zapłaty kary umownej zrealizować bez przysłowiowego “ociągania się”.

Dowiedz się jak zapisać w umowie karę umowną, by byłą ważna i skuteczna.

Przedawnienie kary umownej – podsumowanie:

1. Przedawnienie kary umownej następuje w takim samym terminie, jaki jest przewidziany dla odszkodowania dla danej umowy. 
2. Kara umowna zastrzeżona na wypadek odstąpienia albo wypowiedzenia – jako roszczenie niezwiązane ściśle z przedmiotem danej umowy “odrywa się” się od niej, więc przedawnia się co do zasady nie tak jak roszczenia z danej umowy, lecz na zasadach ogólnych (3 lata, 6 lat). 
3. Kara umowna ma dwojaki charakter. Może mieć funkcję represyjną (za przedterminowe wypowiedzenie, odstąpienie) i wtedy przedawnia się na zasadach ogólnych. Może też zabezpieczać charakterystyczną istotę danej umowy. Wtedy przedawnia się tak, jak roszczenia z tej umowy, którą zabezpiecza.
4. Początek biegu terminu przedawnienia zapłaty kary umownej przypada na dzień wymagalności wskazany w umowie. Jeśli jednak ten dzień z umowy nie wynika, to od dnia, w którym roszczenie to stałoby się wymagalne, gdyby wierzyciel dokonał wezwania w najwcześniej możliwym terminie.

Artykuł nie stanowi porady prawnej. Jeśli chciałbyś się skontaktować, umówić na spotkanie lub zapytać o szczegóły współpracy zapraszam Cię do kontaktu. Możemy umówić się w mojej kancelarii w Gdańsku lub porozmawiać online. Zachęcam Cię także do skorzystania z mojej oferty konsultacji prawnych. Tutaj znajdziesz szczegóły i możliwość wybrania dogodnego dla Ciebie dnia i godziny.

Pozdrawiam Cię serdecznie,

Julia Szczęsna-Ziętkowska

Radca Prawny, LLM

Jeśli chcesz dowiedzieć się o następnym wpisie proszę zostaw swoje imię i mail poniżej.