Kara umowna niejedno ma imię. Jest tak dlatego, że można wyróżnić kilka jej rodzajów. I jak się pewnie domyślasz – w zależności od rodzaju kary – może ona w wyniku końcowym być “lepsza” dla wierzyciela, albo dla dłużnika. Jak zwykle diabeł tkwi w szczegółach. Jakie są więc rodzaje kary umownej, a co ważniejsze – która z niej jest najdotkliwsza? Zapraszam do wpisu, z którego dowiesz się ile ich jest i na czym polega między nimi różnica, a także która z kar jest “najłagodniejsza”, a która najbardziej “dotkliwa”.

1. Kara umowna wyłączna 

Pierwszą – “najprostszą” w formie postacią kary umownej jest tzw. kara umowna wyłączna. Wymieniając różne rodzaje kary umownej właśnie od niej trzeba zacząć, gdyż jest jedną na najpopularniejszych i najczęściej (obok kary zaliczanej) wykorzystywanych. Ten rodzaj kary umownej polega na tym, że ten, kto ją nalicza (wierzyciel) nie może rościć sobie więcej niż wynika to z zapisu umowy. Innymi słowy przy takiego rodzaju karze – nie można żądać żadnej kwoty wyższej, nawet jeśli poniesiono szkodę wyższą od kary umownej. Zastrzeżenie takiej kary ma plusy dla obu stron. Dzięki  konkretnej kwocie kary umownej wyłącznej:

Ten rodzaj kary wydaje się więc “najłagodniejszy” dla dłużnika.

Jednak trzeba pamiętać o tym, że jest jeden wyjątek. Mianowicie takie ograniczenie “nie działa”, jeśli umyślnie dłużnik wyrządził szkodę. Dodatkowo, jeśli wierzyciel poniósł szkodę z innej przyczyny, niż ta, za którą umówiono się na karę umowną – to oczywiście może żądać odszkodowania. 

Dowiedz się o czym pamiętać zastrzegając karę umowną, by była ona ważna i skuteczna.

2. Kara umowna zaliczalna

Wskazując na rodzaje kary umownej  – w drugiej kolejności muszę wspomnieć o tzw. karze umownej zaliczalnej. Ten rodzaj kary umownej oznacza, że gdy jest ona zastrzeżona, to wierzyciel może domagać się prócz jej zapłaty, także odszkodowania “dodatkowego”. Chodzi o to, by wierzycielowi umożliwić dochodzenie tzw. odszkodowania uzupełniającego – na wypadek gdyby kara umowna nie wystarczyła na pokrycie szkody. Jednak co istotne, wierzyciel żądając zapłaty kary umownej nie musi wykazywać szkody, ani jej wysokości. Jeśli jednak chce kwoty wyższej od kary umownej, by wyrównała mu poniesioną szkodę – musi już udowodnić jej istnienie i wysokość. 

Jak widzisz ten rodzaj kary umownej jest korzystny raczej dla wierzyciela. Nie musi on bowiem obawiać się, że kara umowna nie wystarczy na pokrycie szkody. Gdy się tak stanie – wierzyciel może żądać dalszej rekompensaty, by wyrównać poniesioną szkodę. 

Wskazanie kary umownej zaliczanej w umowie najczęściej przybiera postać sformułowania typu:

“ (…) jest uprawniony do żądania na zasadach ogólnych odszkodowania przewyższającego zastrzeżone kary umownej”

Ten rodzaj kary jest dotkliwszy od kary wyłącznej, ale jeszcze nie najdotkliwszy.

Sprawdź także jak i kiedy przedawnia się roszczenie o zapłatę kary umownej.

Obejrzyj nagranie mini-szkolenia z cyklu O umowach w dwóch słowach:

Który rodzaj kary umownej jest najbardziej dotkliwy?

3. Kara umowna alternatywna    

Trzecia postać kary umownej to taka kara, która daje prawo wyboru, ponieważ może ją wybrać wierzyciel, lecz nie musi. Chodzi o to, że z umowy wynika prawo dla wierzyciela wyboru tego:

Pierwsze z tych rozwiązań niewątpliwe jest wygodne dla wierzyciela, ponieważ nie musi on wykazywać szkody. Z drugiej jednak strony nie gwarantuje uzyskania równowartości rzeczywistej szkody. Drugie rozwiązanie jest trudniejsze dowodowo dla wierzyciela – czyli trzeba się trochę “napracować”, ponieważ trzeba wykazać istnienie szkody i jej wysokość. Jednak daje to wierzycielowi szanse na odzyskanie pieniędzy, które wyrównają poniesioną szkodę. 

Nasuwa się pytanie czy wybór jednego z tych roszczeń skutkuje wygaśnięciem drugiego?

Otóż większość autorów jest zdania, że wybór jest definitywny. Oznacza to, że wystąpienie przez wierzyciela do sądu z żądaniem odszkodowania za poniesioną szkodę uniemożliwia domaganie się kary umownej. I odwrotnie. Nie może on także domagać się dopłaty odszkodowania, jeżeli żąda zapłaty kary umownej, lecz jej wysokość nie wystarcza na pokrycie szkody. 

Ten rodzaj kary wydaje się równie dotkliwy, jak kara umowna zaliczalna z tą jednak różnicą, że dochodzi element niepewności na co wierzyciel ostatecznie zdecyduje się.

Poznaj także 5 cech kary umownej, których nie można pominąć przed jej naliczeniem.

4. Kara umowna kumulatywna

Wreszcie czwarty rodzaj kary, to taka, której można domagać się mimo możliwości żądania odszkodowania za niewykonanie umowy. Oznacza to, że wierzyciel może żądać i kary umownej i dodatkowego odszkodowania do wysokości szkody poniesionej w związku z niewykonaniem/nienależytym wykonaniem umowy. W tym drugim wypadku musi oczywiście wykazać wysokość poniesionej szkody. 

Ten rodzaj kary jest niewątpliwie najdotkliwszy. Ale także  najbardziej kontrowersyjny, ponieważ w konsekwencji może prowadzić do wzbogacenia się wierzyciela kosztem dłużnika. Nie można zatem wykluczyć, że dłużnik mógłby domagać się miarkowania takiej kary umownej.

Rodzaje kary umownej – podsumowanie.

1. Kara umowna wyłączna – przy niej wierzyciel nie może domagać się odszkodowania uzupełniającego. Wydaje się najmniej dotkliwa.
2. Kara umowna zaliczalna – przy niej wierzyciel może domagać się odszkodowania uzupełniającego. Wydaje się dotkliwsza od kary umownej wyłącznej
3. Kaka umowna alternatywna – przy nie wierzyciel może wybrać, czy domaga się kary umownej, czy woli odszkodowanie. Jest dotkliwsza od kary zaliczalnej, bo dochodzi element niepewności.
4. Kara umowna kumulatywna – zwana także łączną, oznacza, że wierzyciel ma prawo łącznego dochodzenia kary umownej i odszkodowania. Niewątpliwie jest to najdotkliwsza z kar, ale i także najbardziej kontrowersyjna.   

Artykuł nie stanowi porady prawnej. Jeśli chciałbyś się skontaktować, umówić na spotkanie lub zapytać o szczegóły współpracy zapraszam Cię do kontaktu. Możemy umówić się w mojej kancelarii w Gdańsku lub porozmawiać online. Zachęcam Cię także do skorzystania z mojej oferty konsultacji prawnych. Tutaj znajdziesz szczegóły i możliwość wybrania dogodnego dla Ciebie dnia i godziny.

Pozdrawiam Cię serdecznie,

Julia Szczęsna-Ziętkowska

Radca Prawny, LLM

Jeśli chcesz dowiedzieć się o następnym wpisie proszę zostaw swoje imię i mail poniżej.