Kara umowna w umowie ujmowana jest najczęściej w dwojaki sposób. Pierwszy z nich polega na tym, że strony wpisują postanowienia o karze umownej np. już przy wskazaniu konkretnego obowiązku i konsekwencji jego niewykonania. Drugi – stosowany częściej w rozbudowanych umowach – polega na tym, że strony tworzą odrębny paragraf w umowie i wymieniają w nim wszelkie zapisy o karze umownej. Taki paragraf strony najczęściej tytułują „Kary Umowne” bądź „Niewykonanie albo nienależyte wykonanie umowy”. W tym drugim wypadku umowa najczęściej zawiera wszelkie okoliczności dotyczące kary umownej. Począwszy od wskazania ile kara wynosi, kiedy może być naliczona, po precyzowanie możliwości jej potrącenia, czy kumulacji itp.
Jednak niezależnie od tego jaki sposób zapisu o karze umownej wybierzesz oraz czy dodatkowo postanowicie doprecyzować inne okoliczności związane z obowiązkiem zapłaty kary umownej – istnieje pewne minimum, o którym warto pamiętać, by zapis o karze umownej był ważny i skuteczny.
Z tego wpisu dowiesz się o tym co z całą pewnością powinieneś rozważyć jeśli chcesz, by Twoja umowa precyzyjnie i w ważny sposób określała jak naliczyć karę umowną. O jakim minimum warto pamiętać? Zapraszam.
1. Kara umowna w umowie – za co?
W pierwszej kolejności pamiętaj o tym, że kara umowna może być zastrzeżona na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Oznacza to, że świadczenie jakie miało być wykonane, a nie zostało albo zostało wykonane nienależycie – nie może dotyczyć np. zapłaty. Niewykonanie w tym sensie obejmuje zatem okoliczności związane z działaniem, czy zaniechaniem. Co istotne – strony same w umowie tej okoliczności zmienić nie mogą i ustanowić, że kara umowna dotyczyć może także niewykonania świadczenia pieniężnego. Jeśli więc wyjątek nie wynika z jakichś przepisów – jak np. z Prawa zamówień publicznych – to kara umowna może być zastrzeżona jedynie na wypadek niewykonania świadczeń niepieniężnych.
Poza tym, że kara umowna może być zastrzeżona na wypadek niewykonania świadczenia niepieniężnego, to strony powinny określić precyzyjnie dokładnie jakie okoliczności dają podstawę do naliczenia kary. Oznacza to, że w umowie najlepiej wypisać każdą z takich przyczyn. Przykłady zdarzeń, za które można przewidzieć karę umową to:
Dowiedz się także o czym warto pamiętać przed naliczeniem kary umownej.
2. Kara umowna – za zwłokę, czy za opóźnienie?
Po drugie często strony przewidują w umowie karę umowną za brak dochowania terminu. Dotyczy to najczęściej braku dostarczenia towaru w terminie albo niewykonania na czas usługi. Wtedy powstaje pytanie jak kara umowna w umowie powinna być zapisana? Czy przewidzieć karę umowną za zwłokę, czy za opóźnienie i jakie są tego konsekwencje.
Jednak, by podjąć właściwą decyzję, należy w pierwszej kolejności pamiętać jaka jest różnica między opóźnieniem, a zwłoką.
Otóż trzeba pamiętać, że opóźnienie występuje, gdy strona (dłużnik) nie spełnia swego obowiązku (świadczenia) w umówionym terminie – bez względu na to, czy przyczyny takiego opóźnienia są zawinione przez te stronę czy nie. Opóźnienie oznacza zatem każdą sytuację, w której nie dochowano terminu. Prawo do naliczenia kary umownej za opóźnienie oznacza, że każdy przypadek spóźnienia rodzi podstawę do naliczenia kary umownej.
Zwłoka natomiast jest to tylko takie opóźnienie, za który ten kto się spóźnił ponosi winę. Oznacza to, że kara umowna nie będzie mogła być naliczona, jeśli opóźnienie nie jest zawinione.
Co istotne – możliwość zastrzeżenia kar umownych w umowie za opóźnienie potwierdza orzecznictwo:
“Jeżeli strony w umowie zastrzegły kary umowne w każdym wypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy są przyczyny, które spowodowały niedotrzymanie przez dłużnika terminu wykonania zobowiązania”
Wyrok z dnia 27 czerwca 2000 r. Sądu Najwyższego, sygn. I CKN 791/98
Jeśli więc strony w umowie ustalą, że kara umowna jest należna za “opóźnienie w wykonaniu przedmiotu umowy”, to oznacza, że zastrzeżono wyraźnie i jednoznacznie karę za opóźnienie w wykonaniu przedmiotu umowy, a nie tylko w przypadku opóźnienia zawinionego (czyli zwłoki).
Sprawdź także który rodzaj kary umownej jest najbardziej dotkliwy?
3. Kara umowa ile wynosi?
Kodeks cywilny nie ogranicza stron w możliwości ustalenia wysokości ustalenia kary umownej. Można tę sumę określić procentowo, jak i kwotowo. Określenie procentowe można także dowolnie przewidzieć, tj.
Dodatkowo – nawet jeśli strony ustaliły wynagrodzenie w wysokości uwzględniającej podatek od towarów i usług, to nie ma przeszkód, by kara umowa w umowie ustalona była poprzez zastosowanie wynagrodzenie np. nieuwzględniające takiego podatku.
Przykładem % zastrzeżenia kary umownej jest poniższe sformułowanie:
Strony ustalają, iż kary umowne, o których mowa w § 4 ust. 1 naliczone są w wysokości 10 % wynagrodzenia brutto, o którym mowa § 2 ust. 2.
Sprawdź również jak przedawnia się roszczenie o zapłaty kary umownej.
4. Kara umowna w umowie – rodzaje kar.
Zasadą jest tzw. kara wyłączna. Jeśli strony przewidziały tylko karę wyłączną oznacza to, że można domagać się jej zapłaty bez względu na to czy powstała szkoda. Jeśli jednak powstała szkoda, to przy karze wyłącznej, nie można domagać się więcej, czyli tzw. odszkodowania uzupełniającego.
Jest tu oczywiście plus dla wierzyciela i dłużnika. Wierzyciel nie musi wykazywać szkody, a dłużnik wie, że nie zapłaci więcej niż umówiona suma kary pieniężnej.
Co zrobić, jeśli jednak strony chcą sobie zapewnić możliwość odzyskania kwoty, która będzie kompensować szkodę? Nie ma przecież pewności, że umówiona kara umowna wystarczy na pokrycie szkody.
Wtedy kara umowna w umowie powinna być tzw. karą zaliczalną. W razie jej ustanowienia wierzycielowi przysługuje prawo do dochodzenia – oprócz kary umownej – odszkodowania uzupełniającego poniesioną szkodę. Przy czym dochodząc kwoty wyższej od kary umownej wierzyciel musi wykazać istnienie szkody. Zastrzeżenie kary umownej zaliczalnej zdecydowanie wzmacnia pozycję wierzyciela, ponieważ zapewnia mu możliwość uzyskania pełnej kompensaty szkody.
Jak przewidzieć w umowie karę umowną zaliczalną? Poprzez dodanie sformułowania, z którego będzie wynikać, że strona może dochodzić odszkodowania przewyższającego karę umowną na zasadach ogólnych wynikających z Kodeksu Cywilnego.
Sprawdź dlaczego warto zastrzegać zadatek w umowie.
5. Kara umowna w umowie – czy musi być limit?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, gdyż zdania – zarówno w orzecznictwie, jak i literaturze – są odmienne. Natomiast niewątpliwie – jeśli umowa zawierana jest w trybie zamówień publicznych – to przepisy nakazują, by w niej określić: “łączną maksymalną wysokość kar umownych, których mogą dochodzić strony”. W przypadku pozostałych umów – tak jednoznacznego nakazu nie ma. Aktualnie można posiłkować się orzecznictwem. Z niego zaś wynika, że
Dopuszczalne jest zastrzeganie kar umownych za zwłokę w spełnieniu świadczenia niepieniężnego w postaci ułamka (procentu) wartości świadczenia za każdą jednostkę czasu zwłoki, bez określenia z góry maksymalnej kwoty takiej kary umownej.
jak stwierdził
Sąd Najwyższy – Izba Cywilna
w wyroku z dnia 20 maja 2021 r.
IV CSKP 58/21
Z drugiej zaś strony nie może umknąć orzeczenie Sądu Najwyższego z 22.1.2019 r. w sprawie, IV CSK 687/14, w której Sąd stwierdził, że:
nieokreślenie w umowie końcowego terminu naliczania kar umownych ani ich kwoty maksymalnej prowadzi do obciążenia zobowiązanego tym świadczeniem w nieokreślonym czasie, a więc w istocie tworzy zobowiązanie wieczne, niekończące się. Takie ukształtowanie zobowiązania zapłaty kary umownej nie spełnia należącego do jego istoty wynikającego z art. 483 § 1 KC wymagania określenia sumy pieniężnej podlegającej zapłacie w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego. Wymóg ten jest spełniony, gdy strony z góry określają wysokość kary umownej albo gdy w treści umowy wskazują podstawy do definitywnego określenia jej wysokości.
Pozostaje w takim razie nadzieja, że problem zostanie definitywnie rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy, przed którym stoi rozstrzygniecie zagadnienia prawnego i odpowiedź na pytanie:
Czy ważne i dopuszczalne jest zastrzeżenie na podstawie art. 483 § 1 k.c. kary umownej w postaci określonego procentu wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki bez określenia końcowego terminu naliczenia kary umownej ani jej kwoty maksymalnej?
Zagadnienie to wpłynęło 17.02.2021 r. i oczekuje na rozstrzygniecie.
Podsumowanie
- Przewidując karę umowną w umowie koniecznie trzeba wskazać, że strona nalicza ją za niespełnienie (nienależyte spełnienie) świadczenia niepieniężnego. Jedynie ustawa może przewidzieć wyjątek od tej reguły, jak np. Prawo zamówień publicznych.
- Możesz przewidzieć karę umowną za zwłokę, czyli opóźnienie zawinione albo za za samo opóźnienie, czyli bez względu na przyczynę nie dochowania terminu.
- Sprecyzuj czy kara umowna ma być naliczona od wynagrodzenia netto, czy brutto – masz tu dowolność.
- Ustal czy chcesz mieć możliwość dochodzenia odszkodowania uzupełniającego, jeśli tak – wskaż w umowie karę zaliczalną.
- Limit kary umownej – niewątpliwie warto przewidzieć w umowie – choć wymogu jednoznacznego wynikającego z przepisów nie ma.
Artykuł nie stanowi porady prawnej. Jeśli chciałbyś się skontaktować, umówić na spotkanie lub zapytać o szczegóły współpracy zapraszam Cię do kontaktu. Możemy umówić się w mojej kancelarii w Gdańsku lub porozmawiać online. Zachęcam Cię także do skorzystania z mojej oferty konsultacji prawnych. Tutaj znajdziesz szczegóły i możliwość wybrania dogodnego dla Ciebie dnia i godziny.
Pozdrawiam Cię serdecznie,
Julia Szczęsna-Ziętkowska
Radca Prawny, LLM
Jeśli chcesz dowiedzieć się o następnym wpisie proszę zostaw swoje imię i mail poniżej.
